پرسش های متداول در مورد اختراعات

1. منظور از اختراع چیست؟

اختراع یعنی ارائه یک راه حل نو برای یک مشکل فنی. برای مثال، اکنون که دارویی قطعی برای بیماری ایدز وجود ندارد، اگر شخصی داروی آن را بسازد یعنی اختراع انجام داده است. چرا که برای اولین بار راه حل مناسبی برای آن ارائه کرده است که با تولید و ساخت آن دارو مشکل بسیاری از بیماران رفع می شود.

2. فرق اختراع با کشف علمی در چیست؟

کشف در معاهده ژنو در مورد ثبت بین المللی کشفیات علمی(1978) تعریف شده است به «شناخت پدیده های نو، خاصیّت یا اصول و قواعد دنیای مادی که تا به حال شناخته نشده اند و قابلیت اثبات دارند». به عبارت ساده تر، کشف یعنی چیزی که در دنیای مادی وجود دارد ولی اکنون فرصت شناخت آن توسط شخصی ایجاد شده است. در حالی که اختراع به معنای شناخت یک مشکل موجود و سپس ارائه راه حل فنی برای آن می باشد. برای مثال، مخترع به مشکلی به نام X برخورد می کند و سپس با انجام ترکیب بین عناصر A , D , F پی می برد که آن مشکل حل می گردد.

3. منظور از حق اختراع چیست؟

حق اختراع یعنی اختراعی که در اداره اختراعات به ثبت رسیده و گواهی نامه ثبت برای آن صادر شده است که به موجب آن مالک اختراع می تواند به صورت انحصاری از مزایای آن بهره مند شود.

در حقیقیت، حق اختراع (گواهی نامه ثبت اختراع) قراردادی است بین اداره ثبت اختراعات (به نمایندگی از جامعه) و مخترع. بدین صورت که، مخترع فرمول های اختراع خود را برای عموم افشاء می کند تا بقیه ی اندیشمندان بتوانند بواسطه ی گام های آن اختراع، گام های دیگر آن را طی کنند و به پیشرفت علم کمک شود و در مقابل جامعه هم به مخترع حقوقی اعطا می کند تا بتواند از حقوق مادی و معنوی اختراع خود به صورت انحصاری بهره مند گردد.

4. ثبت اختراع چه فایده ای دارد؟

به طور کلی، هدف از ثبت اختراع یعنی ممنوع کردن رقبا از استفاده بدون اجازه مادی یا معنوی از اختراع است.

بنابراین، می توان گفت اختراعات عمدتاً به دلایل و انگیزه های زیر به ثبت می رسند:

رتبه و امتیاز شرکت ها با اختراعات بهتر بالا می رود. به عنوان مثال، فرض کنید شرکت ولوو (Volvo) یک سیستم ویژه ای در ترمز وسایل نقلیه ی تولیدی خود اختراع کرده است که دارای اهمیت بسیار بالایی می باشد و اکنون آن را ثبت کرده و حق استفاده انحصاری از آن دارد. در عین حال رقبای آن شرکت مثل مرسدس بنز، بی ام وی(BMW)، اسکانیا(Scania) و ... از آن بی بهره اند؛ در این صورت، شرکت ولوو می تواند به راحتی در رقابت های شانه به شانه در بازار از رقبای خود پیشی بگیرد.
هزینه های تحقیقات در زمینه انجام اختراع جبران می شود. بدین صورت که اگر اختراع ثبت نشود دیگران به راحتی و بدون پرداخت هزینه از اختراع استفاده می کنند و لذا هزینه های تحقیقات قابل جبران نخواهد شد.
با ثبت اختراع و کسب حق انحصاری، مالک اختراع می تواند از محل اعطاء اجازه استفاده به دیگران سود قابل ملاحظه ای به دست آورد.
...

5. اختراع در چه شرایطی قابل ثبت است؟

اختراع باید دارای 3 شرط اساسی باشد تا قابلیت ثبت داشته باشد. آن شرایط عبارت اند از: الف) نو (جدید) باشد (در هیچ جایی از دنیا قبلاً انجام نشده باشد)؛ ب) دارای گام ابتکاری باشد(برای اشخاصی که مهارت معمولی در آن حوزه ی علمی هستند معلوم و اشکار نباشد)؛ ج) کاربرد صنعتی داشته باشد(امکان ساخت در عالم خارج از ذهن داشته باشد در حالی که همان نتیجه مورد نظر هم حاصل گردد).

6. آیا می توان قبل از ثبت اختراع از آن استفاده کرد؟

همانگونه که در موارد بالا اشاره شد، یکی از شرایط ثبت اختراع نو(جدید) بودن آن است. بنابراین، اگر از اختراع قبل از ثبت استفاده شود، به نحوی که امکان اطلاع از آن برای عموم ایجاد شود، آن اختراع وصف نو بودن را از دست داده و قابل ثبت و حمایت حقوقی نخواهد بود.

البته مطابق برخی قوانین افشاء اختراع تا 6 ماه(و برخی تا 1 سال) قبل از ثبت بدون اشکال تلقی شده است. قوانین ایران، افشا تا 6 ماه قبل از ثبت را مانع ثبت نمی باشد.

7. قلمرو و محدوده ی حمایت از اختراع ثبت شده تا کجاست؟

طبق مقررات و اصل سرزمینی بودن، اختراع را در هر کشوری که ثبت کنید فقط در محدوده ی جغرافیایی همان کشور مورد حمایت قرار می گیرید و اگر می خواهید در کشورهای بیشتری مورد حمایت باشید پس باید در هر یک از آن کشورها اختراع خود را جداگانه به ثبت برسانید.

8. برای ثبت اختراع از کجا باید شروع کرد؟

قبل از هر اقدامی در زمینه ثبت اختراع برای جلوگیری از صرف هزینه و اتلاف وقت، بهتر است اول در مورد اختراع خود تحقیق و بررسی بیشتری به عمل آید که آیا چنان اختراعی قبلاً انجام شده و یا وجود خارجی داشته است یا خیر.

همانگونه که در قوانین ثبت اختراع مقرر شده است، اختراعی قابل ثبت است که نو(جدید) باشد. بنابراین، اگر بدون تحقیق و اطمینان وارد روند ثبتی شوید ممکن است از لحاظ هزینه و زمان ریسک پذیر باشد.

برای بررسی سوابق می توان در پایگاههای اختراع مربوط به ادارات ثبت اختراع کشورهای مختلف و همچنین مجلات و کتاب ها و نظایر آن موضوع را جستجو کرد.

پس از جستجو و کسب اطمینان، می توان با تکمیل تقاضانامه ثبت اختراع به اداره ثبت اختراع مراجعه نمود و درخواست ثبت کرد.

نشانی اداره ثبت اختراعات ایران:

تهران، میدان امام خمینی (ره) خیابان خیام ،خیابان فیاض بخش، جنب ساختمان شماره یک سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، ساختمان قدیم بانک ملت

9. تقاضانامه ی ثبت اختراع باید حاوی چه عناصر و بخش هایی باشد؟

به طور کلی، تقاضانامه ثبت اختراع(که خود فرم مخصوصی می باشد و بایستی پُر شود) حاوی بخش هایی به شرح زیر است:

توصیف اختراع: جهت تهیه این بخش، متقاضی ثبت اختراع بایستی در یک یا چند صفحه و به طور کامل اختراع خود را تشریح کند و تمام فرمول های اختراعی را افشا نماید. افشا به نحوی باید باشد که یک شخص متعارف در آن حوزه ی فنی با مطالعه آن، مقدور باشد آن را بسازد. خاطر نشان می سازد که در بالا اشاره شد که حق اختراع در مقابل افشا کامل اختراع اعطا می شود. علاوه بر افشا، بدیهی است که عنوان اختراع، حوزه فنی که اختراع به آن تعلّق می گیرد، سابقه قبلی اختراعات موجود در آن حوزه نسبت به حل همان مشکل و نیز خودِ مشکلی که اختراع برای حل آن انجام شده است بایستی بیان شود.
ادعا ی اختراع: در این بخش، متقاضی ثبت باید با دقت تمام مرزبندی های اختراع خود را مشخص کند. نوشتن ادعانامه بسیار مهم است و بهتر است تنظیم ادعانامه را با کمک یک وکیل ثبت اختراع انجام دهید.
خلاصه اختراع: متقاضی باید یک خلاصه ای از توصیف و ادعای اختراع خود را نیز تهیه و ارائه نماید.
ترسیم ها و نقشه های اختراع: اگر اختراع حاوی نقشه و ترسیم هایی است باید همراه تقاضانامه ی ثبت اختراع به اداره ثبت اختراع ارائه شود.

10. برای ثبت اختراع آیا به وکیل متخصّص احتیاج است؟

گرچه در ایران معرفی وکیل الزامی نیست، ولی قویاً توصیه می شود حتی المقدور از یک وکیل متخصّص و رسمی برای کلیه ی مراحل حقوقی مربوط به اختراع از جستجو تا ثبت و یا در تنظیم قراردادهای آن و نیز در محاکم قضایی استفاده شود.

در صورت تمایل به استفاده از وکلای دفتر حقوقی نوبان اینجا را کلیک کنید.

11. اداره ثبت اختراع چه تحقیق و بررسی هایی در مورد ثبت اختراع انجام می دهد؟

همانگونه که در بخش شرایط اختراع قابل ثبت بیان شد(نو بودن اختراع، کاربرد صنعتی داشتن و گام ابتکاری داشتن)، اداره اختراع عموماً به بررسی همان شرایط می پردازد. غالبا اداره ثبت اختراع برای بررسی شرایط اختراع آن را به مراجع دانشگاهی یا سازمان های پژوهشی مرتبط برای داوری ارسال می کند.

این بررسی ها، بسته به کمیّت و کیفیّت امکانات ادارات ثبت اختراع و سیستم مقرّرات قانونی آنها از کشوری به کشوری دیگر می تواند متفاوت باشد.

12. روند ثبت اختراع در اداره ثبت اختراع ایران چه مدت طول می کشد؟ برای ثبت اختراع چه مدارکی لازم است:

قابل پیش بینی نیست. ولی بطور معمول بین 4 ماه تا 8 ماه. مدارک لازم برای ثبت اختراع

13. هزینه ثبت اختراع چه مقدار است؟

هزینه های ثبت در ایران و از طرف شخص حقیقی(هزینه ها برای شخص حقوقی 10 برابر شخص حقیقی است) بدین شرح است:

1- هزینه ثبت درخواست ثبت اختراع: 1000 تومان

2- هزینه بررسی ماهیتی اختراع: شخص حقیقی ۱.۵۰۰.۰۰۰ و شخص حقوقی ۳.۰۰۰.۰۰۰ ریال

3- هزینه ثبت اختراع: برای مدت 20 سال به مبلغ 500 هزار تومان (5 سال اول 50 هزار تومان - 5 سال دوم 100 هزار تومان - 5 سال سوم 150 هزار تومان - 5 سال چهارم 200 هزار تومان)

جدول هزینه ها

14. آیا ثبت اختراع در کشورهای دیگر لارم است؟

طیث اصل سرزمینی بودن قوانین قاعده ی کلی این است که وقتی نسبت به ثبت اختراع خود در هر یک از کشورهای خارجی اقدام نمی کنید(در زمان حق تقدم تا یک سال از زمان ثبت اظهارنامه اولیه)، یعنی از حق انحصاری خود نسبت به آن اختراع در آن کشورها صرف نظر می کنید. بنابراین، توصیه می شود کشورهایی که ممکن است در آینده اختراع شما در آنجا تولید و یا برای فروش عرضه شوند حتماً نسبت به ثبت آن در آنجا اقدام کنید. این فرصت(مطابق مقررات قانونی) همیشه محفوظ نمی ماند.

باید بدانید که عملا ورقه اختراعی وجود ندارد که عنوان اختراع بین المللی داشته باشد. لذا اداره هر کشور یا منطقه ای بطور جداکانه شرایط اختراع را بررسی می کند و در صورت تایید گواهی ثبت صادر می کند.

ضمنا شما می توانید از طریق وکلای دفتر نوبان ثبت اختراع خود را از طریق معاهده پی سی تی در کشورهای موردنظرتان انجام دهید.

15. چگونه می توان اختراع را در خارج از ایران به ثبت رسانید؟

برای ثبت در کشور های دیگر چند روش وجود دارد.

اول اینکه مستقیماً به هر یک از کشورهای مورد نظر مراجعه و در اداره ثبت اختراع آنجا اقدام به ثبت می کنید(یا وکیل محلی برای شما ثبت را انجام می دهد)؛

دوم اینکه اگر کشورهای مورد نظر شما در یک منطقه جغرافیایی خاصی قرار دارند و شما بعضی یا تمام آن کشورها را برای ثبت انتخاب کرده اید(مثل کشورهای اتحادیه اروپا)، بهتر است به اداره ثبت اختراع آن منطقه ی جغرافیایی مراجعه کنید و از آنجا ثبت خود را شروع کنید. (این راه از نظر هزینه و زمان مناسب تر خواهد بود)؛

سوم اینکه، اگر کشورهای انتخابی شما پراکنده در میان کل کشورها هستند، بهتر است روش بین المللی ثبت اختراع را انتخاب کنید. در این روش باید بررسی شود که کشور مبدأ شما عضو «معاهده همکاری در زمینه ثبت اختراع(PCT)» است یا خیر. ایران قانون عضویت به آن معاهده را در مجلس شورای اسلامی تصویب کرده و شما می توانید از طریق وکلای نوبان اظهارنامه ختراع خود را از طریق معاهده پی سی تی ثبت نمایید.

در شروع هر یک از روش های فوق مشورت با یک متخصص در آن زمینه قویاً توصیه می شود. چرا که از لحاظ زمانی و مسائل حقوقی دیگر رعایت نکاتی(قبل از هر اقدامی) ضروری به نظر می رسد و تنظیم اظهارنامه یدون کمک متخصص می تواند منجر به از دست دادن حقوق اختراع شما شود.

16. مدت حمایت قانونی از اختراع چقدر است؟

به طور کلی مدت حمایت از اختراع 20 سال از زمان در خواست ثبت می باشد.

17. منظور از مجوزهای اجباری در مورد اختراع چیست؟

به طور ساده، از آنجایی که عموماً اختراعات برای حیات انسانی مهم و گاهی بسیار حیاتی می باشند(مثلاً داروها)، لذا مطابق قوانین و به طور کلی یک فرجه 3 ساله به مالک اختراع داده می شود تا اختراع خود را به طور متعارف به تولید و عرضه برساند. در صورت عدم تولید و عرضه، هر شخص ذینفعی می تواند از مقامات دولتی درخواست نماید که با مجوز آن مقامات اختراع مورد نظر را به مرحله تولید و عرضه برساند تا جامعه از آن منتفع گردد. به چنان مجوزهایی ، مجوزهای اجباری گفته می شود.

18. نقض حقوق اختراع چه ضمانت اجراهایی در پی دارد؟

مطابق قوانین ایران، نقض حقوق اختراع ثبت شده هم از لحاظ کیفری(حبس، جزای نقدی و...) و هم حقوقی(جبران خسارت) قابل تعقیب قضایی می باشد و شما می توانید علیه هر شخصی که بدون اجازه از اختراع شما استفاده می کند طرح دعوا یا شکایت نمایید.

19. منظور از نقض حقوق اختراع چیست؟

به طور کلی، نقض حقوق اختراع ثبت شده یعنی هر گونه فعالیت(تولید، عرضه به بازار و...) پیرامون آن اختراع بدون کسب اجازه مالک آن اختراع.

بنابراین شما می توانید علیه افرادی که حقوق اختراع شما را نقض می کنند اقامه دعوا کنید.

20. چه کسی از اختراع مراقبت می کند تا توسط اشخاص دیگر نقض حقوق نشود؟

از اختراع ثبت شده شخص خاصی مراقبت نمی کند مگر خودِ مالک اختراع (یا نماینده ی وی) که باید در عین حال، پلیس خود باشد و در صورت کشف موارد نقض آن را بلافاصله به اطلاع مقامات قضایی برساند تا تعقیب قضایی صورت گیرد.