حمایت حقوقی از نوآوری ها در صنعت کفش در قالب حقوق مالکیت فکری

.............................................................................................................................................................................

کاربرد عملی حقوق مالکیت های فکری در صنعت کفش

.............................................................................................................................................................................

این مقاله بسیار کوتاه نشان می دهد می دهد که هر جایی که از ابتکار و خلاقیت خبری باشد رد پای حقوق مالکیت فکری را می توان آنجا به سهولت یافت. 

این مقاله نه تنها نوشته شده است تا صنعت کفش را مخاطب قرار دهد، بلکه انگشت اشاره ای است برای آنان که در یافتن موطن این رشته هنوز مسیری را نیافته اند.

+++++

در این مقاله به طور اختصار تلاش شده است تا با مطالعه هفت قالب حقوقی برای حمایت از نوآوری های موجود در صنعت کفش ارتباط میان آن نوع فعالیت ها و حقوق مالکیت فکری که از آفریده های فکری و خلاقانه حمایت به عمل می آورد تا حدودی روشن و از این رهگذر به طور غیرمستقیم بر فاکتورهای مهم موفقیت در کسب و کار تاکید شود.

علامت تجاری(مارک):

برای تولید یا فروش یا پخش و توزیع محصولات خود یک علامت تجاری(مارک) انتخاب کنید و آن را به ثبت برسانید. علامت تجاری انتخابی می تواند حرف، کلمه، عدد، تصویر، رنگ خاص و یا ترکیبی از آن ها و... باشد.

اهمیت علامت تجاری- علامت تجاری باعث می شود مصرف کنندگان، محصول یک شرکت خاص را از سایر شرکت های رقیب تشخیص دهند. بنابراین اگر یک محصول را دو شرکت رقیب تولید کنند، مصرف کننده با مشاهده علامت تجاری موجود روی محصول بهتر می توانند برای انتخاب محصول  مناسب تصمیم گیری کنند.

با داشتن یک علامت مناسب و تخصص کافی در بازار، شرکت ها علاوه بر رسیدن به سود مستقیم ناشی از ارائه محصول به بازار اعتبار و شهرت نیز کسب می کنند که همان اعتبار می تواند ارزش اقتصادی فراوانی را به همراه آورد. برای مثال شرکت کوکاکولا یا آی.بی.ام علاوه بر اینکه سود مستقیم خود را با فروش محصولات خود بدست آورده اند، هر یک بیش از 50 بیلیون دلار به عنوان ارزش علامت خود کسب نموده اند[2][2]. یعنی حق الامتیاز استفاده از آن علامت را برابر 50 بیلیون دلار تخمین زده اند.

داشتن یک علامت باعث انگیزه شرکت ها نیز می شود تا برای نام و نشان خود ارزش قائل شوند و در کیفیت محصول یا نحوه ارائه آن به مصرف کننده دقت نمایند.

ثبت علامت-  برای اینکه از علامت تجاری حمایت قانونی به عمل آید نیازمند ثبت آن در اداره ثبت علامت تجاری است. در غیراین صورت در مقابل استفاده بدون اجازه دیگران از آن علامت نمی توان به دادگاه رجوع و اقامه دعوی نمود( البته علامت در هر کشوری که ثبت شود در آن کشور نیز حمایت می­شود).

علامت تجاری با گذشت 10 سال از تاریخ ثبت برای سال های بعدی ( هر 10 سال) باید تمدید شود. بدیهی است در صورت ارتباط بین المللی در مبادلات تجاری (صادرات یا واردات) می توانید علامت خود را در سطح بین المللی نیز به ثبت برسانید.در صورت انجام واردات و یا استفاده از نحوه خدمات رسانی شرکتی خاص و تحت نام آن در ایران می توانید از شرکت اصلی در خارج بخواهید به شما اجازه استفاده انحصاری از علامت (و سپس ثبت آن) در ایران را بدهد.

اختراع:

در تولید کفش ممکن است جنبه های فنی ناشی از خلاقیت بکار رود که در بسیاری از موارد می تواند یک اختراع بوده و ارزش اقتصادی ویژه ای را به خود اختصاص دهد.

تعریف اختراع- اختراع یعنی پیدا کردن یک راه حل فنی برای یک مشکل فنی موجود. برای مثال طراحی و ساخت چگونگی سیستم قفل و بست کفش( بند کفش) که می تواند یک مکانیزم خاص داشته باشد، سیستم خاص( جنس یا نحوه دوخت و...) برای دفع عرق و بوی بد کفش، نوع جنس پاشنه کفش و کفی آن که می تواند برای رفع مشکل مشکل ساییدگی زودرس و یا راحتی و ... موثر باشد، طراحی کفش به نحوی که هنگام راه رفتن تولید انرژی کند و به طور کلی هرآنچه که یک فرد خلاق بتواند به عنوان یک مکانیزم یا جنس و... برای حل مشکلی خاص ارائه نماید اختراع محسوب می شود.

 برای مثال در ایتالیا شرکتی به نام Grindi srl با استفاده از پوست درختی خاص نوعی پارچه اختراع کرده که مانند مخمل صاف و لطیف، مثل ابریشم سبک، قابل شستشو، غیرقابل خراش، مقاوم نسبت به لک، ضدآب و ضد آتش است. این شرکت پس از انجام آزمایش های لازم در سال 1998 اقدام به ثبت بین المللی محصول خود از طریق “معاهده همکاری در زمینه ثبت بین المللی اختراعات”شد تا برای تنها محصول اختراعی خود در شمار زیادی از کشورها از جمله امریکا، اتحادیه اروپا، چین و... حمایت حقوقی کسب نماید.[3][3]

ثبت اختراعات- اختراعات درصورتی مورد حمایت قانونی قرار می گیرند که در اداره ثبت اختراعات به ثبت برسند. البته اگر اختراع طوری است که قابلیت درک و شناسایی توسط رقبا را ندارد می توانید حتی با نگه داشتن راز آن برای خود، بدون ثبت از آن استفاده نمایید( مثلا شرکت کوکاکولا که فرمول ساخت نوشابه خود را به ثبت نرسانده و آن را به طور سرّی نگه داشته است). البته ریسک افشای آن را نیز باید به عهده گیرید.

به یاد داشته باشید راه حل فنی یافت شده(اختراع) باید نتیجه خلاقیت خود شخص باشد یعنی قبلا درجای دیگری از جهان ساخته نشده باشد( جدید باشد) و نیز در حدّ ایده صرف نباشد و به عبارتی قابلیت پیاده شدن عملی را در ساخت و تولید داشته باشد( کاربرد صنعتی و عملی داشته باشد).

قابل ذکر است که اختراع قبل از انکه به ثبت برسد نباید در جای دیگری از جهان افشا شود، در غیر این صورت قابل ثبت نخواهد بود. البته طبق قانون ایران افشاء اختراع تا شش ماه قبل از ثبت مشکلی به وجود نمی آورد.

ثبت اختراع تا 20 سال اعتبار دارد و پس از آن جزو اموال عمومی به شمار می رود.

طرح صنعتی:

هر نوع خلاقیت در محصول به نحوی که آن را به صورتی زیبا ارائه نماید در این قالب حقوقی قرار می گیرد.طرح صنعتی هرآنچه را از شکل و رنگ( یا ترکیبی از رنگ ها) و تزئینات و ...که باعث زیبایی خاص محصول می شود را شامل می گردد.

تعریف طرح صنعتی- طرح صنعتی با جنبه ی فنی کاری ندارد و فقط به ظاهر محصول توجه می کند. یعنی هرآنچه که مشتری را با زیبایی خود جذب نماید. بدیهی است که در صورت ارائه دو محصول کاملا یکسان( از نظر کارکرد) مشتری با مقایسه آن ها به زیباترین آنها گرایش پیدا می کند و سعی دارد آن محصول را بر دیگری ترجیح دهد.

 طرح صنعتی با اختراع متفاوت است از این جهت که اختراع با ظاهر محصول کاری ندارد(اگرچه ممکن است گاهی توجه شود) ولی هدفش جنبه های فنی کار است. مثلا قرار دادن نوع خاصی از شیار در زیر کفش می تواند کمک کند تا روی یخ سر نخوریم که می تواند اختراع باشد. ولی جنبه های ظاهری کفش که بیرون  آن را زیبا می کند طرح صنعتی است.

ثبت طرح صنعتی- برای ثبت طرح صنعتی خود باید توجه داشته باشید که آن طرح باید در سطح جهانی جدید باشد و یا اگر جدید نیست سلیقه و خلاقیت خود فرد را در خود بروز دهد. به عبارت دیگر مثلا ممکن است نوعی چیدمان خاصی در قسمت جلویی کفش توسط شرکتی به عمل آمده باشد که باعث زیبایی آن شود ولی شما نیز می توانید درآن چیدمان سلیقه و ذوق هنری خود را ارائه کرده و نسبت به آن مورد حمایت قرار گیرید.

به یاد داشته باشید که اگر به چنان طرح خلاقانه ای دست یافتید نباید آن را تا زمان ثبت افشا نمایید یا همان طرح را به بازار عرضه کنید چون دیگر قابلیت ثبت و حمایت را از دست می دهد و وارد حوزه اموال عمومی می شود(البته افشاء تا شش ماه قبل از ثبت آن، مانع ثبت نیست).

طرح صنعتی برای مدت 15 سال حمایت می شود که به فاصله های هر 15 سال باید تمدید گردد.

ضمانت اجراها:

در صورت کپی برداری و نقض حقوق صاحب اختراع و یا طرح صنعتی با علم و آگاهی مطابق قانون ایران علاوه بر جبران خسارت طرف زیان دیده، مرتکب عمل به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال و یا حبس تعزیری از 91 روز تا 6 ماه و یا هردوی آنها محکوم می شود.

در صورت مشاهده ی محصول کپی شده و جعلی از محصول اصلی ثبت شده ی شما می توانید از دادگاه تقاضای دستور موقت دائر بر توقیف آن محصولات تا تعیین تکلیف نهایی نمایید.

در پایان اضافه می شود در این مختصر سه عنوان حقوقی علامت، اختراع و طرح صنعتی بررسی شده و در ادامه به اسرار تجاری، کپی رایت، نشانه های جغرافیایی و... به عنوان قالب های حقوقی دیگری اشاره خواهد شد.

اسرار تجاری(Trade Secret) 

شرکت های تجاری به دلیل مسائل رقابتی یا ایجاد انحصار در تولید محصولات خود، گاهی از روش ها و تکنیک ها، فرمول ها و اطلاعات خاصی استفاده می کنند که آن را به طور سری حفط و از افشای آن جلوگیری می­نمایند. به عنوان مثال اطلاعات، فرمول ها و روش های ساخت یک محصول که جنبه ابتکاری دارند، گاهی ممکن است به عنوان  یک اختراع قابلیت ثبت و حمایت را نداشته باشند ولی دارای ارزش تجاری باشند. ازین رو دارندگان این قبیل اطلاعات سعی می کنند که آن را به عنوان اسرار تجاری حفظ و نگهداری نمایند.

اسرار تجاری در ایران در محیط الکترونیکی و در جریان مبادلات و داد و ستدهای الکترونیک مورد حمایت می باشند و کسب غیر قانونی اسرار تجاری یا افشای آن برای اشخاص ثالث در این محیط جرم محسوب می گردد.

اسرار تجاری برای تجار و تولیدکنندگان اهمیت بسیاری دارد و شامل اطلاعات، فرمول ها، الگوها، ابزارها و روش ها، تکنیک ها و فرایندها، روش های انجام تجارت و دادو ستد، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح های تجاری و امثال اینها می باشند. این قبیل اطلاعات درصورتی واجد خصیصه سرّ تجاری هستند که به طور مستقل دارای ارزش تجاری بوده، در دسترس عموم قرار نداشته و برای حفظ و عدم افشای آن تلاش های معقولانه ای نیز انجام شده باشد. نمونه بارز اسرار تجاری، فرمول کوکاکولا است که تاکنون افشاء نشده و به صورت سرّ تجاری نگهداری می گردد.

یک تولیدکننده کفش نیز در صورتی که روش یا تکنیک ویژه یا، اطلاعات مهم و ارزشمند، الگوهایی در زمینه ساخت کفش در صورتی که به عنوان اختراع یا طرح صنعتی قابل حمایت نباشد یا امثال آن که حفظ و عدم افشاء آن به منظور رقابت با سایر رقباء ارزشمند و مهم باشد، می تواند از حمایت های آن در محیط الکترونیکی برخوردار گردد.

نشانه های جغرافیایی(Geographical Indication)

نشانه جغرافیایی نشانه ای است که مبدا کالایی را به قلمرو، منطقه یا ناحیه ای از کشور منتسب می سازد مشروط بر اینکه کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا اساساً قابل انتساب به مبدأ جغرافیایی آن باشد. از آن جمله می توان به پنیر لیقوان، فرش کاشان، عسل سبلان، زعفران قائن و کفش تبریز اشاره نمود. ازین رو تولیدکنندگان کفش فعال در منطقه ای خاص مثلا تولیدکنندگان کفش تبریز می توانند محصولات خود را تحت عنوان نشانه جغرافیایی در مرجع ثبت در سطح داخلی و تحت معاهده بین المللی لیسبون در سطح بین المللی به ثبت برسانند.

در صورت وجود شرایط، تنها افراد یا گروه های فعال در منطقه مربوطه از آن نام در محصول خود استفاده نمایند. به عنوان مثال فقط تولیدکنندگانی که در منظقه تبریز فعالیت دارند حق استفاده از نام کفش تبریز را برروی محصولات خود داشته و سایر تولیدکنندگان در صورت استفاده غیر مجاز، مرتکب جرم و علاوه بر جبران خسارت به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال یا حبس از نود و یک روز تا شش ماه و یا هردو مجازات محکوم می شوند.

کپی رایت(Copyright) 

قالب دیگری که کفش می تواند در چهاچوب آن مورد حمایت قرار گیرد قالب کپی رایت  می باشد. مطابق بند 9 ماده 2 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 یکی از آثاری که مورد حمایت این قانون قرار می گیرد اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی می باشد. کفش نیز به عنوان هنر دستی و صنعتی به ویژه در صورتی که جنبه صنایع دستی داشته باشد مانند گیوه و امثال آن می تواند تحت حمایت کپی رایت واقع گردد. حقوق مادی و معنوی این گونه آثار به مدت عمر پدیدآورنده به علاوه سی سال پس از فوت وی برای او و وراث قانونی وی برقرار است. حقوق مادی شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و حق بهره برداری های مادی و حقوق معنوی شامل حق استفاده از نام و عنوان خود می باشد.

مطابق قانون اثر اصیل و ابتکاری به محض ایجاد تحت حمایت قانون قرار می گیرد ولی در جهت ثبت آن به نام پدیدآورنده نیز امکانات و مقرراتی در قانون وضع شده است که پدیدآورنده می تواند با مراجعه به مرجع ثبت اثر ابتکاری خود را به ثبت برساند.