پرسش های متداول در مورد طرح صنعتی

1. طرح صنعتی چیست؟

معمولاً به شکل و ظاهر کلی یک محصول که معمولاً تلاش می شود به صورتی زیبا برای مصرف کننده ارائه شود طرح صنعتی گفته می شود. شکل ها، خطوط، رنگ ها و... یک محصول مانند ساعت، مبل، کفش، پارچه و... صرف نظر از جنبه کاربردی آنها یک طرح صنعتی است.

طرح صنعتی ممکن است سه بعدی باشد(مثل طرح یک قوری، طرح زیبای یک اتومبیل) یا دو بعدی باشد(مثل طرح روی جعبه ی دستمال کاغذی) و یا ممکن است ترکیبی از دو بعدی و سه بعدی باشد(مثل طرح زیبای یک مبل که سطوح آن با رنگ های خاصی تزئین شده است).

2. منظور از حقوق طرح صنعتی چیست؟

از دیدگاه حقوقی، آفریننده ی یک طرح زیبا که می تواند نظر بسیاری از مصرف کنندگان را به خود جلب کند حقوقی تعلق می گیرد که باعث می شود سایر رقبا از کپی برداری یا هر نوع استفاده بدون اجازه مالک آن طرح ممنوع شوند.

بنابراین، و به طور کلی، منظور از حقوق طرح صنعتی یعنی مجموعه حقوقی که به موجب قانون به طرح صنعتی ثبت شده تعلق می گیرد و به این توانائی قانونی را می دهد که به صورت انحصاری از مزایای آن بهره مند شود.

3. فرق طرح صنعتی با کپی رایت در چیست؟

به طور کلی، مطابق مقررات مربوط به کپی رایت(حقوق ادبی و هنری)، از جمله آثار مورد حمایت طرح و نقش و خطوط ابتکاری و تزئینی و نیز هنرهای دستی و صنعتی و نقشه قالی و گلیم و همچنین اثر تجسمی است. از طرف دیگر، ملاحظه می شود که طرح صنعتی نیز تشکیل می شود از مجموعه رنگ ها و خطوط و نقشه ها و آثار هنری تجسمی و تزئینی و نظایر آنها به منظور برانگیختن حس زیبایی شناختی مشتری.

بنابراین، مطابق موارد یاد شده، ملاحظه می شود که از نظر موضوع، در بسیاری از موارد، میان نظام قانون کپی رایت(حقوق ادبی و هنری) و نظام قانون طرح صنعتی تفاوتی ایجاد نمی شود و آفریننده یک اثر (مثلاً تلفیق کننده ی چند رنگ که سپس منجر به خطوط رنگی زیبایی شده است) در چنان حالتی می تواند خود را میان قانون کپی رایت و قانون طرح صنعتی هر دو، محقّ حمایت داند. امّا، پرسش در اینجاست که آیا وی می تواند از حقوق اعطایی هر دو قانون همزمان استفاده نماید یا اینکه فقط بایستی یکی از قوانین را برای حمایت از خود انتخاب نماید؟ نتیجه این موضوع این خواهد بود که اگر می خواهد رژیم طرح صنعتی را انتخاب نماید پس باید کلیه تکالیف و الزامات آن قانون را نیز رعایت کند. مثلاً اینکه ظرف یک سال از زمان افشاء طرح خود، آن را به ثبت برساند و غیره.

برای پاسخ به پرسش یاد شده، معمولاً قوانین کشورها به دو گروه تقسیم می شوند. گروهی مثل فرانسه و آلمان اعتقاد بر این دارند که آفریننده مختار است همزمان هر دو یا یکی از آن نظام های حقوقی را برای حمایت انتخاب کند(حمایت مضاعف)؛ و در مقابل بسیاری از کشور های دیگر عقیده دارند که اگر یکی از آن نظام های حمایتی را انتخاب کرد آنگاه نمی تواند از نظام حقوقی دیگر نیز بهره مند شود(همزیستی حمایت).

به نظر می رسد مقررات ایران نیز با گروه دوم همسو باشد.

4. فرق طرح صنعتی با اختراع در چیست؟

همانگونه که در تعریف طرح صنعتی بیان شد، طرّاح و آفریننده ی یک طرح صنعتی به جنبه های فنی محصول نمی پردازد و آنچه برایش مهم است ارائه یک محصول شکیل و زیبا به مصرف کننده است(اگر چه مثلاً در طراحی اتومبیل ممکن است عملکرد و جنبه های فنی آن(مثل موتور و جعبه دنده) کمی در شکل طرحش اثر داشته باشد)؛ امّا برعکس در اختراع، آنچه برای یک مخترع مهم است قرار دادن چند عنصر در کنار هم و در نهایت کسب نتیجه مورد نظر از عملکرد آن عناصر است.

بنابراین، در طرح صنعتی آفریننده به دنبال زیبائی محصول است ولی در اختراع، آفریننده به دنبال کسب نتیجه عملکرد و فنی محصول است. برای مثال، در یک محصول قوری چای، مخترع تلاش می کند در جنس قوری ترکیباتی انجام دهد که چای را گرم تر نگه دارد، چای را خوب دم دهد و ..؛ در مقابل یک طرّاح صنعتی تلاش می کند تا یک قوری فانتزی و یا سبک مدرن و یا سبک کلاسیک و ... خلق کند تا بدین وسیله مشتری را مجذوب هنر خود نماید.

5. ثبت طرح صنعتی چه فایده ای دارد؟

به طور کلی، ثبت طرح صنعتی به منظور ممنوع کردن رقبا از استفاده بدون اجازه مادی یا معنوی از طرح انجام می شود.

بنابراین، می توان گفت طرح های صنعتی عمدتاً به دلایل و انگیزه های زیر به ثبت می رسند:

رتبه و امتیاز شرکت ها با طرح صنعتی بهتر بالا می رود. به عنوان مثال، فرض کنید شرکت «گووچی GUCCI» نسبت به سایر رقبای خود، مثل «لویی ویتون LOUIS VUITTON» و یا «بِربِری BURBERRY» محصولات کیف و کفش و پوشاک زیباتری طراحی کرده و با ثبت آنها و کسب حق انحصاری، آنها را برای مشتری عرضه نماید و بدین وسیله درصد بسیار زیادی از مشتریان را جذب نماید؛ در این صورت، شرکت «گووچی» می تواند به راحتی در رقابت های شانه به شانه در بازار از رقبای خود پیشی بگیرد و رتبه شرکت و ارزش مارک تجاری خود را بیشتر از قبل نماید.
هزینه های تحقیقات در زمینه انجام طرح صنعتی جبران می شود. بدین صورت که اگر طرح صنعتی ثبت نشود دیگران به راحتی و بدون پرداخت هزینه از طرح استفاده می کنند و لذا هزینه های تحقیقات قابل جبران نخواهد شد.
اعطای اجازه ی استفاده ممکن می شود. با ثبت طرح و کسب حق انحصاری، مالک طرح می تواند از محل اعطاء اجازه استفاده به دیگران سود قابل ملاحظه ای به دست آورد.
...

6. با ثبت طرح صنعتی چه حقوقی ایجاد می کند؟

همان گونه که بیان شد، با ثبت طرح صنعتی «حق انحصاری» به مالک طرح اعطا می شود.

به موجب چنان حق انحصاری، مالک طرح صنعتی می تواند انحصاراً از طرح بهره برداری می کند یعنی بسازد، بفروشد، واردات انجام دهد و در مقابل، علیه شخصی که بدون اجازه اقدامات یاد شده را انجام می دهند طرح دعوای قضایی مطرح نماید.

7. طرح صنعتی با داشتن چه شرایطی قابل ثبت است؟ به عبارت دیگر، چه طرحی به عنوان یک طرح صنعتی قابل ثبت و حمایت است؟

هر طرحی به عنوان طرح صنعتی قابل ثبت و حمایت نیست.

از نظر قانون ایران، طرح صنعتی زمانی شایسته ی ثبت و حمایت است که حقیقتاً حاصل زحمت خلاقانه ی آفریننده ی آن باشد. بنابراین، هرگاه طرح صنعتی «نو (جدید)» باشد و (یا) «اصیل» باشد، واجد شرایط ثبت و حمایت قانونی می باشد.

طرح صنعتی باید «نو» باشد یعنی اینکه در هیچ جایی از جهان قبلاً نمود خارجی پیدا نکرده باشد و ثبت کننده نخستین شخصی باشد که آن را برای نخستین بار پدید آورده باشد. ویژگی نو بودن ممکن است در جهارچوب قانون و با افشا آن از بین برود.

طرح صنعتی باید «اصیل» باشد، یعنی اینکه نگارگر (طراح) اگر چه چنان محصولی را برای نخستین بار نیآفریده است، ولی کاملاً پیدا باشد که شخصیت و سلیقه ی منحصر به فرد او به محصول جنبه ی زیبایی دیگری داده است که انصاف حکم می کند باید آن زحمت خلاّقانه مورد حمایت قرار گیرد. ( .(ماده 84 آئین نامه

اگر یک طرح بدون داشتن ویژگی های یاد شده حتّی اگر ثبت شده باشد، به حکم انصاف و قانون عمل او تجاوز به حقوق شخص دیگر یا جامعه محسوب شده و ثبت به عمل آمده، در معرض ابطال قرار می گیرد و حتّی ممکن است ثبت کننده(در صورت وارد کردن زیان به اشخاص ثالث) به جبران زیان های وارده به آنان ملزم شود.

در مورد اینکه طرح صنعتی بالاخره باید «نو(جدید)» باشد یا «اصیل» تا مورد حمایت قرار گیرد، در حقوق ایران موضوع مبهم است. چرا که در قانون (ماده 21) از عنوان «جدید و یا اصیل باشد» استفاده شده است و معلوم نیست که بالاخره «نو» بودن ملاک است یا «اصیل» بودن و یا «هر دو». در این مورد، آئین نامه ی قانون(ماده 84 آئین نامه) ایران وجود یکی از دو عنصر یاد شده را کافی تلقی کرده است. ولی این موضوع نیز، به دلیل اینکه آئین نامه نمی تواند ایجاد حق و تکلیف ماهوی نماید و فقط در آئین نامه به نحوی، به اجرای قانون بایستی اشاره شود لذا از نظر استاندارد و اصول قانون نویسی دارای اشکال است. ضمناً یاد آوری می گردد که ویژگی نو بودن ممکن است در طول زمان و با افشا آن از بین برود ولی اصالت مشمول مرور زمان نیست و محفوظ می ماند.

8. اگر بعداً کشف شود که یک طرح صنعتی در زمان ثبت «نو/جدید» نبوده است چه اقدامی می شود انجام داد؟

مطابق قانون، می توان به دادگاه اختصاصی آن(مجتمع شهید بهشتی در تهران) مراجعه نمود و شخصاً یا توسط وکیل رسمی و متخصّص، با تقدیم دادخواست و مدارک مربوطه درخواست ابطال آن را نمود.

نشانی مجتمع قضایی شهید بهشتی: تهران- محدوده ی میدان فردوسی، تقاطع خیابان سمیه و خیابان سپهبد قرنی.

در صورتی که ثبت کننده طرح صنعتی با سوء استفاده از آن طرح (که بدون داشتن شرایط ثبت، آن را ثبت کرده است) قبلاً علیه شخصی اقدام قضایی نموده و مثلاً محصولات وی را توقیف کرده و یا به هر نحو مانع کسب و کار وی شده باشد، آن شخص زیان دیده می تواند علاوه بر درخواست ابطال طرح یاد شده، خسارات وارده به خود را نیز از چنان ثبت کننده ای مطالبه کند.

9. آیا می توان قبل از ثبت طرح صنعتی از آن استفاده کرد؟

همانگونه که در موارد بالا اشاره شد، یکی از شرایط ثبت طرح صنعتی، نو(جدید) بودن آن است. بنابراین، اگر از طرح صنعتی قبل از ثبت استفاده شود، به نحوی که امکان اطلاع از آن برای عموم ایجاد شود، آن طرح صنعتی افشا شده در نظر گرفته می شود و وصف «نو» بودن را از دست داده و قابل ثبت و حمایت حقوقی نخواهد بود.

البته مطابق برخی قوانین، افشاء طرح صنعتی تا 6 ماه(و برخی تا 1 سال) قبل از ثبت بدون اشکال تلقی شده است. قوانین ایران، افشا تا 6 ماه قبل از ثبت را بدون اشکال تلقی کرده است.

10. برای ثبت طرح صنعتی از کجا باید شروع کرد؟

قبل از هر اقدامی در زمینه ثبت طرح صنعتی، به نظر می رسد، اول در مورد طرح تحقیق و بررسی بیشتری به عمل آید که آیا چنان طرحی قبلاً انجام شده و یا وجود خارجی داشته است یا خیر.

همانگونه که در قوانین ثبت طرح صنعتی مقرر شده است، طرح صنعتی ای قابل ثبت است که نو(جدید) باشد. بنابراین، اگر بدون تحقیق و اطمینان وارد روند ثبتی شوید ممکن است از لحاظ هزینه و زمان ریسک پذیر باشد.

برای بررسی سوابق می توان در بازار و یا در پایگاههای طرح صنعتی مربوط به ادارات ثبت طرح صنعتی کشورهای مختلف و همچنین مجلات و کتاب ها و نظایر آن موضوع را جستجو کرد.

پس از جستجو و کسب اطمینان، می توان با تکمیل تقاضانامه ثبت طرح صنعتی به اداره ثبت طرح صنعتی مراجعه نمود و درخواست ثبت کرد.

نشانی اداره ثبت طرح صنعتی:

تهران، میدان امام خمینی (ره) خیابان خیام ،خیابان فیاض بخش، جنب ساختمان شماره یک سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، ساختمان قدیم بانک ملت.

11. تقاضانامه ثبت طرح صنعتی باید حاوی چه عناصر و بخش هایی باشد؟

آگاهی از مدارک و نحوه ثبت طرح صنعتی.

12. هزینه ثبت طرح صنعتی چه مقدار است؟

هزینه های ثبت طرح صنعتی در ایران معمولاً(در یک طبقه) به نام شخص حقیقی، مبلغ 50 هزار تومان و به نام شخص حقوقی(شرکت ها و موسسات) مبلغ 150 هزار تومان می باشد.

دریافت ریز جدول هزینه های ثبت طرح صنعتی.

13. برای ثبت طرح صنعتی آیا به وکیل متخصّص احتیاج است؟

گرچه در ایران معرفی وکیل الزامی نیست، ولی قویاً توصیه می شود حدالمقدور از یک وکیل متخصّص و رسمی برای کلیه ی مراحل حقوقی مربوط به طرح صنعتی، از جستجو تا ثبت و یا در تنظیم قراردادهای آن و نیز در محاکم قضایی استفاده شود.

وکلای دفتر حقوقی نوبان در این زمینه نبز می توانند پشتیبان شما باشند.

14. اداره ثبت طرح صنعتی در زمینه ثبت طرح چه بررسی هایی را انجام می دهد؟

بر خلاف مقررات برخی کشورهای دیگر، در ایران بررسی طرح صنعتی به صورت تحقیقی و بررسی ماهیتی عمیق نمی باشد. یعنی، اگر چه از جمله شرایط ثبت طرح این است که آن طرح در کل جهان نو و جدید باشد(و سابقه ی قبلی نداشته باشد)، ولی اداره ثبت در این زمینه الزام قانونی برای تحقیق ندارد و این موضوع بر عهده ی اشخاص ذینفع گذارده شده است که در صورت آگاهی از ماهیت «نو» نبودن طرح نسبت به ابطال آن اقدام نمایند.

15. روند ثبت طرح صنعتی در ایران چه مدت طول می کشد؟

ثبت طرح صنعتی به طور معمول حدود دو ماه زمان نیاز دارد.

16. طرح صنعتی در چه قلمرو و محدوده ی جغرافیایی مورد حمایت می گردد؟

اصولاً در هر کشوری(یا منطقه ی جغرافیایی بین چند کشور) که طرح وفق مقررات آن به ثبت رسیده باشد در قلمروی همان کشور(منطقه) مورد حمایت قرار می گیرد.

17. چگونه می توان یک طرح صنعتی را در خارج از ایران به ثبت رسانید؟

مطابق اصول و مقررات کلی، معمولاً طرح صنعتی در هر کشوری که ثبت شود در همان کشور مورد حمایت قرار می گیرد. بنابراین، در موقعیت کلی، اگر شخصی تصمیم دارد مثلاً در 20 کشور مورد حمایت قرار گیرد، بایستی در هر یک از 20 کشور مورد نظر طرح خود را به ثبت برساند. ضمن اینکه در فاصله زمانی آن ثبت ها، الزامات برخی کنوانسیون های مربوطه مانند کنوانسیون پاریس(که ایران نیز از سالها پیش عضو آن می باشد)، نیز باید رعایت گردد تا آن ثبت ها معتبر تلقی گردد.

مشکل ثبت در تک تک کشورها را امروزه برخی معاهدات بین المللی و یا توافقات دوجانبه یا چند جانبه میان برخی کشور ها حل کرده اند و اشخاص منتسب به آن کشورها(اتباع، مقیمان و...) می توانند با درخواست ثبت در کشور خود(و بدون حضور در تک تک کشورها) و تنها با انتخاب سایر کشورهای عضو آن معاهدات، ثبت و حمایت آن کشورها را نیز بدست آورند. از جمله مهم ترین آن معاهدات بین المللی در این خصوص، معاهده ی لاهه در مورد ثبت بین المللی طرح های صنعتی است که چنان ثبتی را بسیار تسهیل می کند.

گاهی نیز، قرارداد و معاهدات یاد شده در قلمروی منطقه ی جغرافیایی خاصی میان کشور ها(یا سازمان ها) امضاء شده و ضمن در نظر گرفتن اداره ی مخصوصی برای ثبت میان خود، اشخاص منتسب به خود می توانند مستقیماً در آن اداره درخواست ثبت نمایند؛ مانند اداره هماهنگ سازی بازارهای داخلی(OHIM) در مبان (15 عضو) از اعضای اتحادیه اروپا که در اسپانیا مستقر است. و یا اداره منطقه ای مالکیت صنعتی آفریقا(ARIPO) جهت ثبت طرح صنعتی میان کشورهای آفریقایی (انگلیسی زبان)؛ و یا اداره مالکیت معنوی آفریقا(OAPI) جهت ثبت میان کشورهای آفریقایی (فرانسه زبان)؛ و همچنین اداره طرح های بنلوکس جهت حمایت بین بلژیک، هلند و لوکزامبورگ.

متأسفانه کشور ایران عضو هیچ یک از معاهدات و قراردادهای یاد شده نمی باشد و لذا اشخاص منتسب به ایران بایستی در صورت تمایل به ثبت خارجی در تک تک کشورها حاضر و ظرف زمانی مشخصی، شخصاً و یا توسط وکیل محلی خود اقدامات و مراحل ثبتی مورد نظر را طی نمایند.

توصیه می شود، در صورت تمایل به ثبت خارجی، و قبل از هر گونه اقدامی در جهت ثبت، در ایران و یا خارج از ایران، جهت بهره مندی از فرصت های بهتر از پشتیبانی حقوقی وکلای دفتر حقوقی نوبان استفاده شود.

18. مدت حمایت قانونی از طرح صنعتی چه مقدار است؟

مدت اعتبار ثبت(حمایت) طرح صنعتی در ایران 5 سال است که البته برای دو دوره ی 5 ساله دیگر نیز قابل تمدید است.

19. آیا می توانم اجازه استفاده از طرح را به دیگران واگذار کنم؟

مالک طرح صنعتی می تواند بهره برداری از طرح خود را در برابر دریافت حق امتیاز به دیگران واگذار نماید. در این موارد، باید قرارداد بهره برداری از طرح صنعتی میان طرفین تنظیم گردد و حقوق و شرایط بهره برداری در آن به طور دقیق و روشن ذکر شود.

با توجه به اهمیّت بسیار بالای این گونه قراردادها (که معطوف به تعهدات و حقوق آینده ی میان طرفین می باشد) و پرهیز از هرگونه نگرانی های پیش بینی نشده، توصیه می شود تنظیم این گونه قراردادها به متخصّصین خود واگذار شود. تنظیم قرارداد ها از جمله خدمات دفتر حقوقی نوبان می باشد.

20. نقض حقوق قانونی طرح صنعتی چه ضمانت اجراهایی در پی دارد؟

مطابق قوانین ایران، نقض حقوق طرح صنعتی ثبت شده، هم از لحاظ کیفری(حبس، جزای نقدی و...) و هم از حیث حقوقی(جبران خسارت) قابل تعقیب در دادگاههای تهران می باشد.

21. منظور از نقض حقوق طرح صنعتی چیست؟

منظور از نقض حقوق یعنی انجام هر گونه فعالیتی با استفاده از طرح صنعتی ثبت شده در ایران(در کشوری که طرح ثبت شده) بدون اجازه ی قبلی مالک آن طرح. از جمله آن اقدامات، تولید، فروش و هر گونه تقلید و کپی برداری می باشد.

22. درصورت تقلید و کپی برداری از طرح صنعتی چه اقداماتی را می توانم انجام دهم؟

در صورت تقلید و کپی برداری از طرح صنعتی ثبت شده خود می توانید (شخصاً یا توسط وکیل متخصّص) علیه شخصی که مرتکب نقض شده اقامه دعوای حقوقی و یا کیفری مطرح نمایید. در صورت اثبات خسارت وارد شده، دادگاه حکم به پرداخت خساراتی را که ناشی از نقض حقوق طرح شما بوده صادر می کند و از لحاظ کیفری نیز مجازات از نوع حبس و یا جزای نقدی در پی دارد.

23. چه کسی از طرح صنعتی مراقبت می کند تا توسط دیگران نقض نشود؟

شخص یا مرجع خاصی از حقوق اعطائی به مالک طرح مراقبت نمی کند و وی باید خود پلیس و نگهبان حقوق خود باشد.

ضمناً، یکی از خدمات دفتر حقوقی نوبان، نظارت بر حقوق اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی ثبت شده است که از لحاظ سیستم اداری (خصوصاً در اداره ثبت) نظارت انجام می دهد تا از ثبت موارد مشابه آگاه و در صورت لزوم طرح اعتراض نماید.

24. قوانین مقررات مربوط به طرح صنعتی را کجا می توان جستجو و مطالعه کرد؟

مطالعه ی قوانین مربوط به طرح صنعتی